Weerstandsvermogen & risicobeheersing

Risico's

Coronacrisis
De coronacrisis heeft de wereld voor een tweede jaar op rij op zijn  kop gezet en ook in Nijmegen uiteraard het nodige weer  teweeg gebracht. In de Voortgangsmonitoren 2021,  raadsbrieven inzake update coronacrisis en uiteraard deze voorliggende stadsrekening 2021, hebben we uiteengezet welke extra kosten we in 2021 hebben gemaakt als gevolg van de COVID-19 uitbraak, welke vergoedingen we hiervoor van rijkswege hebben gekregen en welke kosten voor rekening van onze eigen gemeente blijven.  Inmiddels  zijn de meeste maatregelen om de verspreiding  van corona  te beperken afgeschaft  maar dat  de crisis in 2022 en waarschijnlijk volgende jaren nog effecten zal hebben, is wel zeker. Welke  financiële gevolgen dat met zich mee zal brengen,  is blijft onzeker. Eerlijk gezegd kunnen we hier geen enkele onderbouwde risico uitspraak over doen. Maar géén risico opnemen, achten wij ook niet terecht. Om die reden hebben we de voor rekening van de gemeente blijvende kosten en de risico's over 2021  inzake corona, alsmede een onzekerheid over de juistheid van de toegepaste indexering, becijferd op afgerond  € 5 miljoen  voor de komende jaren als risico meegenomen. De kans dat dit risico zich tot deze omvang voordoet hebben we op basis van de  afgelopen periode   ingeschat op 30%.

De oorlog in Oekraïne
De impact van de oorlog in Oekraïne op de wereldwijde economie zal groot zijn en op dit moment nog niet precies in te schatten. Directe gevolgen voor onze stad zijn bijvoorbeeld de opvang van Oekraïense vluchtelingen, de  economische sancties  op Rusland  die mogelijk ook impact hebben  op burgers en ondernemers in de stad, maar ook eventuele contracten voor afname van Russisch gas (Gazprom). Ook kan de oorlog zorgen voor (stijgende inflatie, tekort aan grondstoffen, tekort aan fossiele brandstoffen, verstoring van productielijnen en oplopende rente . Dit kan mogelijk impact hebben op  onze uitgaven,  meerjarige investeringen, maar ook op het sociaal domein (uitkeringen, vluchtelingen, jeugdhulp etc).  Welke  financiële gevolgen dat met zich mee zal brengen,  is  onzeker.

Planexploitatierisico's
Ook bij de planexploitaties zorgt de coronacrisis, de oorlog in Oekraïne  voor  onzekerheid. Hoe de economie en vastgoedmarkt zich de komende periode gaan ontwikkelen is onduidelijk. De  parameters  waarmee we de planexploitaties doorrekenen  zijn opgesteld met de kennis van vandaag en zijn een zo goed mogelijke inschatting. Deze parameters zijn gebruikt bij het opstellen van de VGP 2022 en inmiddels is de impact van de bijstelling van de  parameters verwerkt in de VGP 2022. Voor nu wordt geen risico meer meegenomen.
De risico's voor de bestaande exploitaties handhaven we op het niveau van de berekeningen uit de VGP 2022.

Naar aanleiding van de accountantscontrole en de prijsontwikkelingen van de civieltechnische kosten in het laatste kwartaal van 2021 is de ingerekende kostenstijging over 2021 aangepast van 3,5% naar 5,5%. De parameters zijn te voorzichtig bevonden en zijn naar boven bijgesteld.

Dit betekent dat het risicoprofiel zal gaan stijgen. Bij de volgende herziening van de planexploitaties (VGP 2023) zal duidelijk worden wat het effect hiervan is op het weerstandsvermogen.

Winkelsteeg Kanaalzone

De risico’s die samenhangen met de gepresenteerde ontwikkelvisie en de gewijzigde  grondexploitatie zijn in beeld gebracht en door middel van een Monte Carlo Analyse gekwantificeerd. Het totale risicoprofiel bedraagt € 53,1 miljoen bij het voorgeschreven zekerheidspercentage van 80%, wat € 1,9 miljoen lager is dan bij de vaststelling van de begroting.

Stationsgebied
Voor de risicoanalyse is, net als bij de planexploitatie Winkelsteeg Kanaalzone, met ondersteuning van het externe bureau Brinkgroep een Monte Carlo risico analyse opgesteld. Hierbij zijn zo reëel mogelijk de financiële risico’s in beeld gebracht en geprijsd. Vervolgens wordt door middel van de Monte Carlo systematiek op basis van 25.000 simulaties de bandbreedte van het projectresultaat bepaald. Op deze wijze is getracht het financiële beeld solide te houden ook voor de toekomst.

Ten opzichte van de Stadsbegroting 2022-2025  is het totaal aan risico’s niet significant toegenomen.

Onderstaand een overzicht van de risico's in de tijd. We merken nog op dat we bij het uitzetten in de tijd,  dat  overeenkomstig de afspraken bij de kadernota 2016,  de dempingsfactor van 10% achterwege laten.
Hieronder geven we  de risico's voor de jaren 2022 tot en met 2025 in afzonderlijke kolommen weer. De risico's van 2025 tot einde looptijd staan in de laatste kolom. Voor Waalsprong geldt als laatste jaar 2033 en voor Waalfront is  het laatste risicobedrag  in 2028. Voor de nieuwe planexploitaties is de inschatting dat ze tot  2040 gaan lopen.

Programmarisico's
Wij hebben de risico-inventarisatie in ons risicomanagementsysteem geactualiseerd. Deze inventarisatie heeft 122 geïdentificeerde risico's opgeleverd die voldoen aan de afgesproken criteria:

• risico’s met grote financiële gevolgen,
• waarvoor de oorzaken niet door de gemeente kunnen worden beïnvloed, of waarvoor de gemeente nog niet in staat is geweest om passende beheersingsmaatregelen te treffen om de kans of het gevolg van het risico terug te dringen.

Risico’s die al zijn afgedekt door maatregelen laten we buiten beschouwing.  Het deel van financiële risico’s dat is afgedekt door verzekeringen laten we ook buiten beschouwing.
Hieronder staat de top 10 met de belangrijkste risico’s, met in de eerste kolom een korte omschrijving van het risico en daarnaast het maximale bedrag dat het risico als nadeel in de begroting tot gevolg kan hebben en een inschatting van de kans dat het risico optreedt.

Onder ‘kans’ schatten we hoe groot de kans is dat het risico zich voordoet. De cijfers in deze twee kolommen kunnen niet zomaar vermenigvuldigd worden. Op basis van de geschatte kans en het financiële risico na toepassen van beheersmaatregelen, voert het risicomanagementsysteem Naris een statistische analyse uit. Op grond daarvan kunnen wij met een redelijke mate van zekerheid beoordelen of ons weerstandsvermogen toereikend is om deze risico’s op te kunnen vangen.

Als een risico zich daadwerkelijk voordoet, zullen we eerst de directe effecten in de lopende begroting proberen op te vangen, voordat we een beroep doen op de saldireserve. Bij een zekerheidspercentage van 80% komt uit de Monte Carlo-simulaties, uitgevoerd in het risicomanagementsysteem een risicoprofiel van € 12,1 miljoen.  Hierbij houden we rekening met beheersmaatregelen. Dat is hoger  dan aan de inschatting bij de stadsbegroting 2022-2025

Risico's beschermd wonen
In het raadsvoorstel opheffen reserve beschermd wonen hebben wij opgenomen waarom deze reserve opgeheven wordt en welke risico's er wel blijven bij de uitvoering van de taken inzake beschermd wonen.
De decentralisatie van Beschermd wonen, het nieuwe objectieve verdeelmodel en de uitname Wlz brengen de komende jaren financiële risico's met zich mee. Tot aan de decentralisatie in 2023 zijn wij als gemeente Nijmegen risicodrager, daarna delen we de risico's met de regiogemeenten. Hier zullen we nieuwe afspraken met de regio over maken. We schatten deze risico's op dit moment op € 6,5 miljoen. Er zijn echter nog vele onzekerheden over deze risico's en ook wordt nog overleg gevoerd waardoor de risico's wellicht beperkt kunnen worden. Deze risico's zullen zich overigens pas na 2023 voor gaan doen. De risico’s inzake beschermd wonen zijn opgenomen  in Naris, ons risicomanagementsysteem,  en wegen mee voor het totale risicoprofiel.

Gemeentefonds
Een belangrijke inkomstenpost voor de gemeente is de gemeentefondsuitkering vanuit het rijk. Deze uitkering is gebaseerd op een aantal parameters, zoals bijvoorbeeld de inwoneraantallen en oppervlakte van gemeenten, maar ook op de rijksuitgaven (de "trap op-trap af systematiek") en de ruimte onder het BCF  (Btw Compensatiefonds). Ieder jaar blijkt dat de definitieve vaststelling van de gemeentefondsuitkering afwijkt van de verwachting. Deze afwijking kan zowel positief als negatief zijn. Bij ieder Planning en Control (P&C) document herijken we het bedrag van de uitkering en passen we de begroting aan.

Herverdeeleffect gemeentefonds
Vanaf 2023 wordt het gemeentefonds herverdeeld. Daarbij wijzigt de totale omvang van het gemeentefonds niet, maar komt er een andere verdeling over gemeenten.   In februari van dit jaar zijn de eerste, voorlopige resultaten van het nieuwe verdeelstelsel bekendgemaakt en deze zijn in augustus herzien. Uit deze eerste berekeningen blijkt het effect voor Nijmegen positief te zijn. Volgens de huidige planning ontvangen de gemeenten in de meicirculaire 2022 informatie over de gemeentefondsuitkering op basis van de nieuwe verdeelmodellen. In aanloop naar die circulaire is er ruimte voor inspraak en advies. Pas dan weten we het werkelijk financieel effect voor Nijmegen.

Extra middelen voor gemeenten voor jeugdhulp 2022
Na het verschijnen van de meicirculaire 2021 vond er een overleg plaats tussen het kabinet en de VNG over de uitspraak van de arbitragecommissie over de extra compensatie voor de jeugdzorg. De uitkomst van het overleg is dat het huidige kabinet in komende miljoenennota, boven de eerder toegekende middelen, landelijk nog ongeveer €1,3 miljard extra beschikbaar stelt aan gemeenten voor 2022.  Afspraken over in welke vorm deze middelen worden verstrekt, hoe ze verdeeld worden en over de toekomstige jaren worden overgelaten aan het nieuwe kabinet.

Ruimte onder het BCF plafond
Het BCF (Btw Compensatie Fonds) en het gemeentefonds zijn communicerende vaten. Dat wil zeggen dat het bedrag dat in het BCF overblijft nadat alle aanspraken zijn verrekend, wordt toegevoegd aan het gemeentefonds. Tot 2019 werd dit bedrag opgenomen in de meicirculaire en toegevoegd aan de begrote uitkering gemeentefonds van het rijk.  Vanaf 2019 wordt dit bedrag niet meer geraamd, maar alleen nog uitgekeerd op realisatiebasis. In de begroting hebben wij een raming opgenomen voor de ruimte onder het BCF plafond geraamd overeenkomstig het standpunt van de provincie, het ministerie van Binnenlandse zaken en de Vereniging Nederlandse Gemeenten. Het risico bestaat dat die ruimte niet geheel tot uitkering komt, evenals dat wij een risico lopen op afwijkingen tussen realiteit en aannames van de overige parameters.

Databeveiliging
De verdergaande digitale vastlegging en verwerking van gegevens vraagt erom alert te zijn op de risico’s die automatisering met zich meebrengt. Op basis van het vastgestelde Informatieveiligheidsbeleid werken we in  2022 verder aan de realisatie van alle te nemen maatregelen vanuit de Baseline Informatiebeveiliging Overheid en AVG.  Ook werken we volgens een vastgesteld privacybeleid. We zoeken steeds een goede balans tussen de kerntaken van de gemeente en de privacy van burgers. Hierbij streven we naar transparantie over ons handelen en de achtergronden daarvan.

Welke risicovolle gebeurtenissen onderkennen we zoal:

• Het ontstaan van schade aan of verstoring van het terrein en de gebouwen van de gemeente;
• Het beschadigen of verwijderen van data van de organisatie, bedrijfsmiddelen en de onderbreking van de bedrijfsactiviteiten als gevolg van het feit dat onbevoegden toegang krijgen tot de fysieke of logische omgeving;
• Verlies, schade of diefstal van apparatuur met of zonder data;
• Het ontstaan van fysieke bedreigingen en gevaren van buitenaf (natuur en of de mens);
• Verlies of schade door misbruik van/door medewerkers;
• Een externe leverancier voldoet niet aan de contractueel vastgestelde kwaliteits- en veiligheidseisen.
• De (digitale) data van de gemeente wordt ten onrechte niet of te laat vernietigd, of ( in andere gevallen) juist niet lang genoeg bewaard.

Gevolgen:

• Onbevoegde toegang tot kritieke systemen en/of waardevolle data kan leiden tot misbruik van informatie  voor fraude of andere criminele activiteiten.
• De gemeente werkt steeds meer samen met ketenpartners en besteedt steeds meer taken uit. Om dit mogelijk te maken delen we (rechtmatig) data. Bij beheer van systemen en gegevens door een derde partij, kunnen door toedoen van deze derde partij, ook data van de gemeente op straat belanden. In andere gevallen  kunnen ze door derden onjuist of voor andere doeleinden dan bedoeld of toegestaan gebruikt worden. Een fout bij de een kan leiden tot een probleem bij de ander.
• De gemeente voldoet niet aan de aan haar gestelde kwaliteits- en veiligheidseisen als de externe leveranciers zich niet houden aan de contractueel vastgestelde eisen en de gemeente dit niet periodiek of structureel toetst.
• Data die nodig zijn voor verantwoording en geschiedschrijving zijn niet meer beschikbaar.

Maatregelen:

• Toegang tot niet-openbare gedeelten van gebouwen, beveiligingszones, netwerkzones en programmatuur  is alleen mogelijk na autorisatie daarvoor.
• In diverse panden (of zones) van de gemeente maken we gebruik toegangspoorten  en cameratoezicht.
• We beschermen (data)verbindingen tegen interceptie of beschadiging. De gemeente heeft deze activiteit uitbesteed aan de IRvN . Daarnaast zorgt de IRvN (in opdracht van de gemeente) dagelijks voor het beheer van deze beveiliging.
• We beveiligen applicatie omgevingen evenals de ondersteunende programmatuur die we gebruiken voor beheer.
• We monitoren, loggen en analyseren activiteiten.
• We controleren toegangsrechten en het gebruik er van.

• We verwijderen gegevens en programmatuur van apparatuur of overschrijven deze veilig voordat we de  apparatuur afvoeren. De Archiefwet is de leidraad, niet alleen voor de analoge data, maar  ook voor digitale data. De regelingen voor digitale data zij nog (te) beperkt. De gemeente heeft deze activiteit deels uitbesteed aan de IRvN (zie DVO). Daarnaast zorgt de IRvN,  in opdracht van de gemeente, dagelijks voor het beheer van deze beveiliging.
• We bewaren en vernietigen data conform de Archiefwet 1995 en de daaruit voortvloeiende archiefbesluiten en de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG).
• We werken structureel aan het bewustzijn van de medewerkers binnen de gemeentelijke organisatie, leveranciers en derden die uitvoering geven aan deel- of ketentaken. Dit gebeurt via het intranet INsite (Team informatiebewustzijn) en een interne campagne informatiebewustzijn, enquêtes,

e-learning modules. De check op leveranciers is via in verwerkersovereenkomsten opgenomen afspraken vastgelegd. De beheersmaatregel met betrekking tot derden vraagt meer. De gemeente maakt gebruik van het programma Open en Weerbaar voor het verhogen van het bewustzijn van inwoners en bedrijven in Nijmegen.

• Bij externe hosting van data en/of services (uitbesteding) blijft de gemeente eindverantwoordelijk voor de betrouwbaarheid van uitbestede diensten. Het voldoen aan de hiervoor geldende regels vereist goede (contractuele) afspraken en controle daarop door middel van contractmanagement.

Vennootschapsbelasting (landelijk verschil van mening tussen de Belastingdienst en de gemeenten)
Met ingang van 2016 zijn gemeenten vennootschapsbelastingplichtig. Wij hebben onderzoek gedaan naar de verplichtingen die hiermee samenhangen. Op de eerste plaats moesten we beoordelen of de gemeente door de 'ondernemerspoort' komt. Daarvoor is bepalend of gemeentelijke activiteiten mogelijkerwijs winst met zich meebrengen. De conclusie is dat de parkeervoorzieningen, de vastgoedtak en de activiteiten van het  Ontwikkelbedrijf niet winstgevend zijn.  Eind 2019 heeft de belastingdienst een vragenlijst gestuurd over de reclame- activiteiten van de gemeente Nijmegen. Het standpunt van de Belastingdienst daarover is dat met de reclameactiviteiten een onderneming wordt gedreven.
De gemeente Nijmegen en andere gemeenten delen dit standpunt niet. De gemeente Nijmegen heeft om die reden advies ingewonnen bij een deskundige uit Den Haag. Deze deskundige vertegenwoordigt de gemeente Nijmegen in dit dossier. De gemeente Nijmegen heeft  aangifte gedaan over de jaren  2016  tot en met  2020. Voor de jaren 2019 en 2020 was de aangifte nihil.   Voor  de jaren  2016 tot met 2018  zijn er aanslagen ontvangen voor een totaalbedrag van € 249.241. Tegen deze aangiften is bezwaar gemaakt . Inmiddels zijn  er verschillende proefprocedures over dit dossier zijn geweest.  De uitspraken laat nog op zich wachten. Dan zal duidelijk worden of de gemeente Nijmegen (en andere gemeenten) voor dit bedrijfsonderdeel daadwerkelijk  vennootschapsbelasting moet afdragen.